VALİDEYNLƏRİMİZ BİZƏ NƏYİ DEMƏLİ İDİ…

Sosial işin həll etdiyi problemlərin ən mürəkkəbləri artıq baş vermiş hadisələrin öhdəsindən gəlmək olsa da, qabaqlayıcı tədbirlər də paralel olaraq reallaşdırılır. Ailənin və valideynlərin həyatımızda rolu demək olar ki, qeyd- şərtsiz qəbul olunur. Amma biz onların bizim şəxsiyyət kimi formalaşmağımızda iştirakının miqyasını kifayət qədər dərk edirikmi? Məncə, tərəflərdən heç biri bu barədə ətraflı düşünüb tamlıqla fərqinə varmır. Tədqiqatlar göstərir ki, nəinki valideynlərin davranışı, hətta bətndaxili inkşaf zamanı hormonlar onun barmaqlarını formasından tutmuş, cinsi orientasiyasına kimi təsir edə bilir.

Valideynlərimiz bizə nə deməli idi?

Fikrimcə, valideynlərimiz bizə deməli idi ki, ailə qurmaq yaxşı bir şey deyil, heç pis bir şey də deyil. Nikahda olmaq bir prosesdir, lakin o, xoşbəxtliyi təmin edən bir şey deyildir. İstənilən şənlikdə, bayramda, toyda hər yerdə yaşımızdan asılı olmayaraq (subayların) hər birimizin eşitdiyi ifadə var “Toyunda!” Bəs həqiqətənmi toy hətta həkimlərin belə dediyimi kimi problemlərin həlli yoludur? Həqiqətənmi ailə uğur göstəricisidir? Həqiqətənmi nikah avtomobildə əl üstə əl qoyub foto çəkmək, birlikdə kafe, restoran gəzmək, uşaq ad günləri keçirmək və bir-birini nə qədər çox sevdiyini bildirən postlar paylaşmaq və s. -dən ibarətdir?

Valideynlərimiz çox yaxşı bilir ki, bu belə deyil. Lakin bu gözüyumulu pozitivə yönəltməkdən reallığı dərk etməyə fokuslanmağa gətirib çıxarmır. Bəlkə valideynlərimiz bizə deməli idi ki,

• Özümüz öz problemlərimizi həll etməmiş nikah heç bir probelmimizi həll etməyəcək.
• Nikah heç də bütün gün birlikdə vaxt keçirib əylənmək demək deyil
• Nikah bütün məsələlərdə ortaq fikrə sahib olmaq deyil
• Nikah əksinə bəzən daha çox öhdəlik, məsuliyyət və bundan doğan məhdudiyyətdir ( artıq dostunuzgildə 11 gün gecələyə bilməyəcəksiniz)
• Nikah artıq yeni qaydalarla yaşamaqdır və s.

Bəlkə indiyə kimi nikahı yanlış anlamağımızın səbəbi elə budur? Niyə yuxarıda saladıqlarımız barədə heç kəs bizə heç nə demir? Tez-tez eşitdiyim məsələlərdən biri də yeni uşaq dünyaya gətirmiş xanımların subay xanımlara doğum prosesinin çətinlikləri barədə danışdıqda daha yaşlı xanımların buna etiraz etməsidir ki, “hər şeyi açıqcasına nəql etməyin, çünki xanımlar qorxar”. Bəlkə elə qorxması yaxşıdır? Bəlkə onda plansız, düzənsiz, sadəcə “ana olmaq” ideyası uğrunda doğulan uşaqların sayı azalar, böyük istək və arzu nəticəsində dünyaya gələnlərin sayı artar? Bu məntiq nikah məsələsində də işləyir. Heç kəs yeni bir insanla eyni evi paylaşmağın çətinliklərindən danışmaq istəmir. Bu isə heç də sadə, sıradan bir məsələ deyil ki, buna da “bütün problemlər həll olundu, qaldı bu” yanaşması tətbiq edək. Bu yanaşma yaranırsa, onda özümüzə sual verək bəlkə kortəbii nikah və qismən bu səbəbdən məmnun olmayan insanlar sayəsində dünyamızda bu qədər problem var.

Yazının məqsədi valideynləri günahkar, övladları isə qurban göstərmək deyil. Qurban müəyyən müddətdən sonra qurban kimi yaşamamağı özü qərar verə bilər. Məqsəd odur ki, qarşısı alınacaq sosial problemlərin meydana gəlməsindən özümüzü qorumağı öyrənək.

Tədqiqat keçirmədən belə iddialar irəli sürmək qeyri-peşəkar olsa da, fikrimcə, boşanmaların ciddi səbəblərindən biri də nikahın nə olduğunu dərk etməməkdir. Gözləntilər adekvat olduqda, nəticələr də daha az təəccüb doğurur. Əlbəttə, bütün hallardan sığortalanmaq mümkün deyil. Lakin sosial işçilərin durmadan mantra kimi təkrarladığı “maarifləndirmə” elementini bəlkə həqiqətən də bütün əhalinin “re-tərbiyəsinə” əlavə etmək lazımdır.

Əminəm ki, yazını oxuduqca bəzi insanlar məni dağılmaqda olan ailə institutuna qəsd edənlərdən biri hesab edəcək. Əgər belədirsə, lap əla. Çünki fikrimcə, mövcud olan ailə modeli (orta statistik) artıq özünü doğrultmur. Əgər indiyə kimi ailə institutu bir çox hallarda qadının əzilməsi və buna dözməsi əsasında mövduluğunu qoruyub saxlayırdısa, deməli onun formasını dəyişmək zamanı artıq gəlmişdir. Amma bu dəyişikliyin baş verməsi üçün elə əvvəldən qeyd olunan nikah anlayışının dərkində dəyişiklik baş verməlidir. Bu isə əsas sualı doğurur. Biz buna hazırıqmı?

1. Nikahın yersiz romantikləşdirilməsinə son qoymağa- Nikahda olan və olmayan bütün müsbət cəhətlərin ona aid edilməsi.
2. Nikahın xoşbəxtliyin ayrılmaz tərkib hissəsi olmadığını qəbul etməyə- Əgər nikahın belə fövqəladə sehirli gücü varsa, niyə ətrafımızda olan evlilərin hər biri özünü xoşbəxt hesab etmir? Deməli, nikahda olmayanlar birmənalı olaraq bədbəxtdirlər? Bəlkə nikah amli məhz bizə təlqin edildiyi üçün bu qədər zəruri məna kəsb edir? Bu nikahda olmayanlara qarşı diskriminasiya və yarlıq deyil?
3. İndiyə kimi bildiklərimizin yanlış olduğunu etiraf etməyə- Yanıldığını, kənardan göründüyün kimi müdrik olmadığını etriaf etmək bəzən çətindir. Yanlış etdiyini etiraf etmədən onu düzəltmək isə demək olar mümkünsüzdür.
4. Valideynlərimizin ötürdüyü modelin bizi qane etmədiyini etiraf etməyə- Ölkəmizdə valideyn kultu olduğu üçün onların göstərdiyi yolu getməmək, onlarla razılaşmamaq da cəsarət tələb edir. Vacib deyil ki, onların nikahında nəyi bəyənmədiyinizi ətraflı şəkildə izah edəsiniz. Onların bu barədə məlumatlanması bizə demək olar ki, heç bir nəticə vermir. Ancaq özünüz üçün düşünb qeyd götürmək sizi şüuraltının və sosial öyrənmənin əsirliyindən qurtara bilər.
5. Ətraf mühitin bizim nikahımızdan gözləntisinin bizim təsəvvürümüzlə üst-üstə düşməməsinə- Bəlkə də çox sadə səslənən bu qeydi reallaşdırmaq həmişə asan deyil. Həyat yoldaşınızla gecə klubuna gedə bilərsinizmi? Həyat yoldaşınızın geyimi sosial nəzarətə uyğun olmaldırmı? Yoxsa qarşı tərəf “Stepfordlu həyat yoldaşı” olmaldır?
6. Ən önəmli isə digərlərinin nikahlarını uyğun bildikləri kimi yaşamasına dözməyə. Öz davranış və nitqinizi təhlil etmisinizmi? Evli cütlüklərin bir-birinə qarşı hiss nümayiş etdirməsi, bəylərin mətbəxdə və təmizlikdə bacarıqlı olub xanımların isə bu barədə anlayışı olmaması, artıq çəkili xanım və çəki çatışmazlığı olan bəyin nikahı və s. kimdəsə gülüş və ya hər hansı emosiyalar yaradırsa, xəbərlər heç də yaxşı deyil.

Bütün sadaladıqlarımı yetkin yaşda düşünüb dünya görüşünə aid etmək, mənimsəmək daha mürəkkəb prosesdir. Çünki şəxsiyyətimizin bünövrəsi bir və ya iki ilə formalaşmır və biz bu prosesdə tam da müstəqil deyilik. Dünyanı bizlə tanış edən məhz valideynlərimizdir. Onlar bunu istəsə də, istəməsə də bu prosesin əsas qəhrəmanlarıdır. Düşünün, hətta onların olmamağı bizə müəyyən istiqamətdə təsir edir. Son qeyd nə qədər də acı təəssürat yaratsa da, əslində bir çox sualların cavabı, ən böyük tapıntı və eyni zamanda açardır.

Fikrimcə, valideynlərimiz bizə bunları da deməli idi:

• Sənin xoşbəxtliyin heç kəsdən və heç nədən asılı deyil
• Nikah sənin xoşbəxtliyinə xoş məqamlar,emosiyalar, anlar əlavə edə bilər
• Nikahda da sən bizim övladımızsan
• Nikahda həmişə ancaq “yaxş”ı və ancaq “pis” zamanlar olmur
• Nikahda özünü nikahdan öncəkindən daha pis hiss edirsənsə, unutma, səni dəstəkləyən ailən var və s.

Müəllif: Tamilla Əlizadə, sosial işçi